www.apbezpieczenstwo.fora.pl

edzia

Bezpieczeństwo , wojna i pokój w renesansowej myśli pedagogicznej i społecznej Europy Zachodniej.

Wielu znakomitych przedstawicieli epoki renesansu poszukiwało teoretycznych podstaw dla zbudowania ,, nowego społeczeństwa” . Idee te znalazły swój wyraz w poglądach takich myślicieli, jak: Mikołaj Machiavelli (1469-1527), Tomasz Morus (1478-1535), Jan Bodin (1530-1596), Franciszek Bacon (1561-1626), Tomasz Campanella (1568-1639), Wszyscy oni usiłowali stworzyć nie tylko teoretyczne podstawy dla nowych stosunków społecznych, państwowych i międzynarodowych, ale aktywnie uczestniczyli w ich realizacji. Idee odrodzenia najwcześniej rozwinęły się Włoszech a wśród ich reprezentantów zwłaszcza w kontekście wojny i pokoju należy wyróżnić – Machiawellego , autora takich prac jak „Książę ‘’ czy „ Historia Florencji’. W wymienionych pracach wiele miejsca poświecono próbom opracowania koncepcji nowego społeczeństwa , państwa i prawa , wojny i pokoju , wojska i obronności. Według przekonań Machiawellego człowiek z natury obdarzony jest energią i wolą działania jednak może to tylko spożytkować w ramach dobrze zorganizowanego państwa stojącego na czele „porządku społecznego ‘’ posiadającego odpowiednie siły i środki zbrojne umożliwiające zapewnienie szczęścia , wolności i bezpieczeństwa obywateli. Mówiąc o przygotowaniu się do obrony państwa i konieczności posłużenia się „orężem i siłą”, podkreśla, iż te ostatnie środki trzeba zastosować dopiero wtedy, kiedy zawiodą wszystkie inne, a mianowicie pokojowe. Uważał że ,’Najważniejszą podstawą wszystkich państw tak nowych, jak starych i mieszanych są dobre prawa i dobre wojsko.” . Przedkładał on wojny obronne nad zaborcze , środki pokojowe nad środki walki zbrojnej , wolność nad zniewolenie wskazując , iż w krajach cieszących się wolnością i zdolnych do obrony rozwijają się cnoty moralne i bogactwo , rolnictwo i przemysł , widoczna jest troska o dobro wspólne , służące interesom wszystkich obywateli.
Wśród renesansowych koncepcji państw i społeczeństw, a w ich obrębie koncepcji wojen i pokojów wyróżnić można te które, określano mianem utopijnych. . Idee te znalazły swój wyraz m.in. w ,,Utopii” Tomasza Morusa , która przyczyniła się do upowszechnienia samej nazwy tej twórczości filozoficznej i literackiej. W dziele Tomasza Morusa znajdujemy ostrą krytykę: stosunków panujących w Anglii, skupienia własności i władzy w rękach możnych, całej organizacji społeczeństwa opartej na prywatnym charakterze własności. To w konsekwencji prowadzi do niesprawiedliwości społecznej, walki i waśni wewnętrznych, ale także i wojen między narodami. Proponowane reformy systemu społecznego przez Tomasza Morusa to : zniesienie własności prywatnej, zaprowadzenie równości w stanie posiadania, wspólna własność mienia. Sytuacja taka usuwa podstawy niesprawiedliwości społecznej, a tym samym przekreśla główne źródło wojen, a co za tym idzie stwarza warunki dla trwałego pokoju. Jednak obok państwa ,,Utopian”istnieją społeczeństwa zorganizowane na zasadzie własności prywatnej, które dążą do pomnożenia tej własności w drodze wojen. Dlatego też ,,Utopianie” zmuszeni są do przygotowań obronnych, do odparcia ataków wroga ,do posiadania sił zbrojnych. Sami jednak dopuszczają wojnę tylko w dwóch przypadkach: w przypadku napadu nie przyjaciela , w przypadku zaatakowania przyjaciół, którym zobowiązani są przyjść z pomocą. Ale nawet w takiej sytuacji obchodzą się z nieprzyjacielem po rycersku, w zgodzie z uznanymi regułami etyki walki zbrojnej.Tomasz Morus koncentrował się na organizacji społeczno- ekonomicznej, dążąc do gruntownej przebudowy systemu gospodarczego rodzącego nędzę, przestępczość i wojny. Podstawą harmonijnego systemu społecznego byłyby : brak własności prywatnej, istnienie powszechnej zgody, co do naczelnych wartości życia .
Poszukiwaniom odpowiedzi na najważniejsze pytania o źródła niesprawiedliwości i wojen poświęcone były prace innego angielskiego filozofa i uczonego – Franciszka Bacona.
On w odróżnieniu od Morusa nie postuluje zniesienia własności prywatnej, lecz tylko sprawiedliwe jej użytkowanie. Przez rozwijanie nauki i szarzenie oświaty chciał zapewnić klasom wyższym właściwe warunki do rządzenia państwem a klasom niższym zaspokojenie koniecznych potrzeb materialnych i duchowych. Społeczeństwo takie, wytwarzające obfitość dóbr żyje dostatnie ,wykorzystując najnowsze osiągnięcia techniki i nauki do opanowania przyrody. Ale osiągnięcia te znajdują swoje zastosowanie w dziedzinie militarnej. W „Nowej Atlantydzie” autor troszczy się o „życie bezpieczne” proponuje utrzymanie „stanu pogotowia wojennego” nie tylko dla odparcia ataku, ale i prowadzenia wojen zaczepnych. Mówi o potrzebie wytwarzania nowoczesnej broni, która pozwoliłaby na uzyskanie skutków większych od tych , które osiągano stosując dotychczasowe środki walki. Bacon podkreślał również konieczność humanitarnego postępowania z nieprzyjaciółmi i jeńcami oraz zaznaczał wartość pokoju.
Inny włoski filozof Tomasz Campanelli swoje poglądy na temat wojny i pokoju najpełniej wyraził w dziele pt. Państwo słońca (Civitas solis).. Jest to wizja państwa w którym obywatele są szczęśliwi i mają zapewniony odpowiedni byt .Mieszkańcy owego państwa żyją w przekonaniu, że wszelkie konflikty, wojny, zło i niesprawiedliwość są skutkiem nadmiernych różnic w statusie. Społeczeństwo funkcjonuje w dobrobycie, pracując na swoje utrzymanie i zachowując się zgodnie z rygorystycznymi wytycznymi władców. Przeciwstawia się on reifikacji ludzi , walczy o ich godność .W stosunkach z sąsiadami Solaryjczycy - „Nikomu nie wyrządzają krzywdy i nie znoszą , by ich krzywdzono „. W tym drugim przypadku są nieustannie przygotowani do odparcia ataku, ale wojnę wszczynają tylko wtedy , gdy zostaną napadnięci , albo sprzymierzeńcy wezwą ich do pomocy .Właśnie takie wojny uważają za sprawiedliwe, przestrzegając w czasie ich przeprowadzania zasad etyki walki zbrojnej , postępując humanitarnie ze zdobytymi jeńcami łatwo przebaczając i po zakończeniu wojny świadcząc im dobro. To wszystko jest zgodne z dewizą Campanelli-„Celem wojny nie jest bowiem zniszczenie zwyciężonego , lecz jego poprawienie” Nie traktował on wojny jako celu samego w sobie. Śladem wielu humanistów starożytnych przestrzegał przed pochopnym jej wypowiadaniem, zalecając wcześniejsze wykorzystanie pokojowych środków rozstrzygania sporów takich jak: negocjacje, żądanie od nieprzyjaciół zwrotu zagrabionych rzeczy, zaprzestania ucisku względem sojuszników. Dopiero gdy zawiodą wszystkie metody bezkonfliktowego rozwiązania sporu, można wypowiedzieć wojnę i to tylko w określonych przypadkach – wojnę sprawiedliwą. Nad realizacją wychowania wojskowego czuwać mieli ludzie dojrzali i doświadczeni w sprawach wojennych – „szermierze” uczestniczyć w nim mieli zarówno mężczyźni jaki i kobiety , ucząc się skutecznego zwalczania wroga i stosowanych przez niego środków walki oraz likwidowania powodowanych przez działania wojenne skutków.
Wielkim myślicielem epoki renesansu jest również Francuz Jan Bodin, Swoje poglądy na tematy dotyczące wojen opisał w dziele „Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej”. Opowiada się on za nietykalnością własności prywatnej , wolnością handlu i wolnością podatkową , wolnością wyznania i ochroną praw nabytych , dążąc do ustanowienia wspólnoty opartej o prawa naturalne i prawa boskie. Stawia on dobro publiczne nad dobro prywatne . Uważa że poddani dla ocalenia niepodległości państwa powinni rezygnować z dochodzenia swoich praw i majątku. Wojny w obronie państwa i ukaranie agresora są wojnami sprawiedliwymi zgodnymi z prawem boskim , naturalnym i ludzkim. Wojny niesprawiedliwe są wszczynane przez rozbójników, złoczyńców , rabusiów którzy rozpoczynają je bez słusznego powodu i grabią majątki. Kara nie powinna omijać wrogich państw, które takie wojny prowadzą.

Epoka Renesansu to czas analizy zjawisk wojny, pokoju i bezpieczeństwa. Myśliciele uważali, że wojnę można prowadzić tylko w przypadkach zagrożenia życia, bezpieczeństwa w różnych jego aspektach oraz niepodległości i nienaruszalności terytorium państwa. Człowiek, może dokonywać wyborów pomiędzy wojną i pokojem, agresją i altruizmem. Filozofowie tej epoki próbowali wskazywać odpowiednią drogę. Są to ponadczasowe rozwiązania. Pokój jest celem nadrzędnym. Dążenie do niego powinno odbywać się za pomocą negocjacji, a nie wojnami usprawiedliwianymi do jego uzyskania.