www.apbezpieczenstwo.fora.pl

Karo!ina:)

Definicja państwa i jego atrybuty

Termin "państwo" ma znacznie starsze pochodzenie niż sama organizacja, którą określa. Już w starożytnej Grecji mieszkańcy Aten czy Sparty, określali swoje miasto mianem polis, czyli państwa-miasta. Rzymianie nazywali państwo respublica czy imperium.
W średniowiecznej Europie na określenie państwowej organizacji używano pojęć królestwa bądź rzesza. Także w Polsce państwo było królestwem, koroną lub regnum.

Od XIII wieku termin państwo został wyłącznie związany z panowaniem nad konkretną ziemią, a więc dotyczył szlacheckich majątków i ich właścicieli sprawujących władzę nad określonym terenem.
W XVIII wieku termin ten oznaczał sądową władzę nad poddanymi, sprawowaną przez feudalnych panów. Pierwszy raz pojęcia państwo w jego ogólnym znaczeniu użył – Niccolo Machiavelli. Podstawą do ukształtowania się tego pojęcia w innych językach stało się wówczas włoskie słowo la stato, pochodzące z języka łacińskiego od słowa status. Ostatecznie termin ten na określenie państwowej organizacji pojawił się w XVI wieku. Używane wcześniej terminy z czasem zaczęły oznaczać jedynie konkretny model władzy i konkretny model państwa.

Teorie powstania państwa:
• teistyczna – teoria, która zakłada, że władza pochodzi od Boga; istnieje konieczność podziału państwa na rządzących i rządzonych; koncepcja ta powstała w starożytności, licznych zwolenników zyskała w średniowieczu
• teologiczna – jej twórcą był św. Augustyn, który w dziele zatytułowanym De civitatis Dei twierdził, że władza pochodzi od Boga, a państwo na ziemi powinno wzorować się na państwie niebieskim. Teorię tę zmodyfikował św. Tomasz z Akwinu: władza pochodzi od Boga, ale sposób rządzenia jest wymysłem człowieka, bo państwa nie są doskonałe.
• patriarchalna – koncepcja, która utożsamia państwo z rodziną; w tej teorii władza królewska wywodzi się z tradycji władzy ojca rodziny; koncepcja ta jest charakterystyczna dla feudalnej monarchii
• patrymonialna – poprzez przyłączenie ziem związana z posiadaniem majątku w postaci ziemi.
• umowy społecznej – według tej teorii państwo jest wynikiem umowy między obywatelami, suwerenem w takim państwie jest naród; twórcą koncepcji był Thomas Hobbes, a wybitnym przedstawicielem m.in. Jan Jakub Rousseau.
• podboju i przemocy – zakłada, że państwa powstają w wyniku podbijana słabszych plemion przez plemiona silniejsze, w ten sposób za pomocą podbojów powiększa się terytorium państwa. Sformułowana została w XIX w. przez Ludwika Gumplowicza.
• solidarystyczna – twórcą był Émile Durkheim: państwo powstało jako forma solidarnego dzielenia się obowiązkami.
• psychologistyczna – twórcą był Leon Petrażycki: państwo to najlepsza forma zaspokajania potrzeb psychicznych – bezpieczeństwa, afiliacji, dominacji.
• marksistowska (bazy i nadbudowy) – państwo jest formacją, która istnieje wyłącznie w społeczeństwach klasowych; powstaje, by bronić klas panujących przed klasami podporządkowanymi, wyzyskiwanymi, stać na straży nierówności społecznych i chronić stan posiadania klas dominujących; autorami tej koncepcji są Karol Marks i Fryderyk Engels.
• teoria państwa w katolickiej nauce społecznej – według tej koncepcji państwo istnieje w świadomości człowieka i ma za zadanie służyć poprawie jakości bytu obywateli.
• funkcjonalna – dominuje we współczesnej socjologii, głosi, że państwo powstało jako ostatnia forma rozwoju społecznego i całe dzieje pokazują, że społeczeństwa dążą do takiej właśnie
Istota i pojęcie państwa

Państwo Platona:
Państwo Platona było dosyć niewielkie, liczbę mieszkańców szacował na 5040. Mieli się oni dzielić na trzy grupy, właściwie kasty: władcy, strażnicy oraz robotnicy. Rządzący rekrutować się powinni z najwybitniejszych jednostek, w których duszach przeważa część rozumna, jak ich Platon nazywa - "miłośników mądrości". Za tym ostatnim dosyć enigmatycznym określeniem kryją się po prostu filozofowie. Nie tacy jednak, jakich znano wówczas, "wielkie dziwaki, żeby nie powiedzieć: typy w ogóle do niczego". Powinni oni przez całe swoje życie pracować dla państwa, a dopiero na starość zajmować się filozofią. Umiłowanie mądrości nie pozwoli im na prywatę w rządzeniu. U strażników z kolei w duszy ma przeważać część popędliwa. Pilnują oni porządku i bronią państwo od zewnątrz. Natomiast ci w których duszach górę bierze cześć pożądliwa, mają być rzemieślnikami lub rolnikami - kastą najniższą. Każdy ma dla siebie wyznaczone zajęcie, panuje powszechna specjalizacja. Panuje system powszechnej własności, coś w rodzaju komunizmu. Jako jeden z pierwszych Platon zaproponował równouprawnienie mężczyzn i kobiet, przynajmniej w służbie państwowej. W jaki jednak sposób można stwierdzić, co w czyjejś duszy przeważa i do jakiej kasty należy go skierować? Tutaj Platon miał dosyć rewolucyjny projekt nowego systemu wychowania. Można to właściwie nazwać "hodowaniem obywateli", zresztą sam filozof wspominał o "trzodzie" albo "stadzie", pilnowanym przez "pasterzy" - filozofów i "psy" - strażników. Państwo miało ingerować nawet w proces poczęcia – zezwalać na zbliżenie tylko zdrowym obywatelom, w określonym wieku. Zlikwidowano w ten sposób instytucję rodziny - partnerzy mieli być losowani i nie znali później swojego potomstwa. Urodzone dziecko mogło przeżyć tylko, gdy było zdrowe - chore lub kalekie na wzór spartański zabijano. Po urodzeniu dzieci zabierano matkom i poddawano surowemu wychowaniu, dziś powiedzielibyśmy: indoktrynacji. Aby nie zmącić młodych umysłów Platon chciał wprowadzić cenzurę mitów i literatury. Nie oszczędził nawet Homera... Nie podobały mu się np. fragmenty na temat życia pozagrobowego (strażnicy nie mogą bać się śmierci), "płaczliwe skargi", a nawet opisy uczty. Władysław Witwicki słusznie zapytał, że jeśli takie ustępy są gorszące, co w takim razie zrobić z bigosem i kawą w "Panu Tadeuszu"... Nawet sposób śpiewu i gry aktorskiej pragnął Platon kontrolować. Z przedstawionego opisu wyłania się dosyć ponury obraz zniewolenia ludności. Warto tu zauważyć, że kasty władców i strażników również miały podlegać państwowemu rygorowi, choć niewątpliwie grupy te żyły lepiej niż robotnicy. O tych ostatnich wspomina się niewiele. Pod pojęciem "żywicieli" autor umieścił wszystkie nie liczące się według niego profesje - rzemieślników, kupców, rolników, zapewne także i niewolników. Karl Popper mówi wprost: "byli [oni] dlań ludzkim bydłem, którego jedynym zadaniem było zaspokajanie potrzeb materialnych klasy rządzącej".

Państwo Arystotelesa:
Podobnie jak u Platona, tak u Arystotelesa, naukowa teoria osiągnęła swe szczyty w podbudowie astronomiczno-astralnej teologii. Poznanie Boga jest najwyższą czynnością ludzkiego umysłu. Ponieważ funkcją Boga jest samopoznanie, człowiek poznając samego siebie naśladuje samego Boga. Ponieważ nous poietikos został człowiekowi wszczepiony z zewnątrz, stąd w poznaniu Boga realizowanym w nous poietikos ma miejsce realizacja boskości w człowieku. Dlatego że człowiek jest z natury istotą społeczną, stąd też istotny jest jego udział we wspólnocie, nie może się realizować poza wspólnotą. Swoje rozważania Arystoteles zaczyna od rodziny. Wiele rodzin tworzy wieś, a wiele wsi - polis. W przeciwieństwie do Platona Arystoteles nie chciał reformować istniejącego porządku. Był konserwatystą i wolał poprawić to, co istniało odwołując się do doświadczenia. W rozważaniach na temat rodziny mocno wyeksponował element własności. Uważał, że idea tego, co prywatne u każdej z jednostek wpływa na siłę państwa, bowiem czerpie ono swą siłę z siły obywateli. To samo odnosi się do szczęścia. Państwo funkcjonuje tym lepiej, im więcej zadań oddanych jest do realizacji niższym stanom (Platon uważał akurat odwrotnie). Państwo ma koordynować i harmonizować grę interesów prywatnych jednostek i rodzin. Prywatna gospodarka nie może prowadzić do niesprawiedliwości społecznej - nad tym czuwać ma państwo. Państwo może stosować sprawiedliwość wyrównawczą (iustitia commutativa) bądź sprawiedliwość rozdzielczą (iustitia distributiva) - dążyć do tego, aby nikt nie posiadał ani za mało, ani za dużo. Ma to realizować za pomocą podatków. Są dwa rodzaje równości: arytmetyczna oraz proporcjonalna (geometryczna). Sprawiedliwość wyrównawcza opiera się na równości arytmetycznej, rozdzielcza zaś - na geometrycznej. Rodzina jest podstawową komórką, a swój byt zawdzięcza podziałowi płciowemu ludzi. Arystoteles twierdził, że w naturę ludzką jest wszczepione też niewolnictwo („własność prywatna” innych osób), podobnie zresztą jak podział płci. Niewolnictwo jednak nie jest skutkiem ustaleń prawnych (niektórzy już rodzą się niewolnikami, niektórzy zaś stają się nimi w pewnym okresie własnego życia). Jeżeli ktoś bogactwo uzna za cel sam w sobie, to też to jest godne pożałowania i złe (duchowa forma niewolnictwa). Za szczególnie naganną uważał lichwę (po tej też linii poszło prawodawstwo kościelne).
Krytykował platońską teorię społeczną; uważa, że jego ideał państwa jest nie do zrealizowania. Występuje przeciwko złożeniu całej odpowiedzialności za państwo w ręce strażników - filozofów. Sam był zwolennikiem podziału pracy. Gwałtownie też występował przeciwko komunizmowi Platona, czyli wspólnocie żon, dzieci, itd. Jest to przeciwne ludzkiej naturze i nigdy nie do zrealizowania. Człowiek z natury jest ofiarny, ale jeżeli się go zmusza do ofiary, to wtedy rodzi się w nim reakcja buntu i sprzeciwu. Kiedy zaczyna się faworyzować niższe, nieokiełznane warstwy społeczne, to staje się to ze szkodą dla pozostałych. Najlepiej, gdyby rządził oświecony monarcha, który wszystko posiada i niczego od nikogo nie potrzebowałby. Ale ten ideał jest nie do zrealizowania - w normalnych warunkach szybko przeradza się w tyranię, gdyż brzemię władzy jest tak ciężkie, iż sam tego udźwignąć nie jest w stanie. Musi powoływać do współpracy innych, a ci tylko czekają na taką okazję, aby się dorobić. Dużo zależy też od temperamentu danych ludzi. Jeżeli mają oni we krwi ład społeczny, to taki lud jest przygotowany do rządów królewskich. Ustrój arystokratyczny jest odpowiedni dla tych, co przywiązują wagę do wolności i mają dostatecznie liczną klasę ludzi uzdolnionych. Trzecim ustrojem jest demokracja konstytucyjna i ta zaspokaja najlepiej potrzeby ludzi wojowniczych; opiera się głównie na dyscyplinie. Najlepiej jest tam, gdzie człowiek bez względu na stan i podziały społeczne może się rozwijać. Arystoteles nie mówił o jednym rozwiązaniu.
Wiele uwagi przywiązywał do warunków fizycznych państwa. Państwo idealne:
1) nie może być ani za duże, ani za małe, bo rozległość rodzi brzydotę,
2) powinno wytwarzać to wszystko, czego potrzebuje obywatel (być łatwe do obrony),
3) musi leżeć blisko morza - ułatwia to handel,
4) powinno być zdrowo położone,
5) należy ulice wytyczać prostokątnie,
6) trzeba dbać o jego wygląd i czystość,
7) teren winno się podzielić pomiędzy wolnych obywateli, aby każdy miał trochę ziemi w mieście i trochę na wsi (uniknie się w ten sposób antagonizmów),
8)obywatelstwa nie wolno udzielać kupcom i przekupniom, ponieważ ze względu na charakter codziennego zajęcia prowadzą życie nieuczciwe,
9) nie wolno udzielać obywatelstwa rolnikom, ze względu na brak czasu na rozwój cnót politycznych i obywatelskich; najlepiej byłoby, gdyby rolnictwem zajmowali się niewolnicy.

Państwo Jellinka:
Jellinek definiował państwo jako jedność, złożoną z terytorium, społeczeństwa i władzy. Władza suwerenna, to taka, która nie ma nad sobą żadnej innej władzy, sama kształtuje prawo i według niego działa. Suwerenność nie jest jednak cechą konieczną do istnienia państwa. Istotne jest aby państwo było zdolne do stworzenia własnej organizacji i panowania nad ludnością. Jellinek był zwolennikiem ograniczonych funkcji państwa. Państwo nie powinno ingerować w sfery religii, moralności, gospodarki. Obowiązkami państwa jest obrona ludności, reprezentowanie państwa na zewnątrz i działalność prawotwórcza. Władza państwowa powinna działać pomocniczo na rzecz jednostek.

Państwo M. Weber:
Według Webera „państwo jest taką wspólnotą ludzką, która w obrębie określonego terytorium – owo terytorium stanowi jej wyróżnik – rości sobie (z powodzeniem) prawo monopolu na wywieranie prawomocnej przemocy fizycznej. A więc polityka czy wszelkie określenia „polityczny/a” oznaczają dążenie do udziału we władzy lub wywierania wpływu na podział władzy. Kto uprawia politykę ten dąży do władzy nad jej poddanymi. Weber stara się udzielić odpowiedzi na pytanie: kiedy i dlaczego tak się dzieje? Jakie są podstawy uprawomocnienia się tego panowania? Wskazuje on na trzy podstawy prawomocności panowania:
- obyczaj uświęcony szacunkiem, a więc panowanie „tradycyjne”, sprawowane przez patriarchę czy też księcia patrymonialnego dawnego typu,
- autorytet niecodziennego, osobistego daru łaski, charyzmy, sprawowane przez proroka lub w sferze politycznej wódz wojenny, wielki demagog, przywódca partii politycznej.
- panowanie na mocy „legalności”, na mocy wiary w ważność legalnego ustanowienia, to panowanie, jakie sprawuje nowoczesny „sługa państwa”.

Definicja politologiczna
Państwo jest przymusową organizacją, wyposażoną w atrybuty władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego terytorium społeczności, składającej się ze współzależnych grup o zróżnicowanych interesach, warunki egzystencji korzystne odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów [wg Mariusz Gulczyński: Nauka o polityce, Wyd. Druktur, Warszawa 2007].

Państwo – polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna organizacja społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych

Atrybuty państwa
Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy Międzyamerykańskiej Konwencji o Prawach i Obowiązkach Państw w Montevideo z 26 grudnia 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:
• stałą ludność,
• struktury karne,
• suwerenną władzę,
• określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą,
• zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe,